Bạn đang đứng trên sân bóng chuyền lần đầu tiên và không biết mình được phép làm gì, không được làm gì? Hay bạn vừa xem một trận đấu bóng chuyền hấp dẫn và muốn hiểu tại sao trọng tài lại thổi còi ở tình huống đó? Đừng lo, ABC8 hoàn toàn hiểu cảm giác “mù tịt” đó! Luật bóng chuyền cơ bản tuy có vẻ phức tạp với nhiều quy định, nhưng thực ra lại rất logic và dễ nhớ một khi bạn nắm được bản chất. Với hơn 800 triệu người chơi trên toàn thế giới, bóng chuyền là một trong những môn thể thao đồng đội phổ biến nhất, và việc hiểu rõ luật chơi sẽ giúp bạn tận hưởng trọn vẹn niềm vui khi thi đấu. Trong bài viết này, ABC8 sẽ “mổ xẻ” từng chi tiết về luật bóng chuyền cơ bản – từ cách ghi điểm, luật xoay vòng, đến những tình huống phức tạp như chạm lưới hay bóng ra ngoài. Sẵn sàng trở thành “chuyên gia” bóng chuyền chưa? Cùng bắt đầu thôi!
Tổng quan về bóng chuyền và tầm quan trọng của luật chơi
Bóng chuyền (volleyball) ra đời năm 1895 tại Mỹ, ban đầu được thiết kế như một môn thể thao nhẹ nhàng hơn bóng rổ. Nhưng ngày nay, bóng chuyền đã phát triển thành một môn thể thao đỉnh cao với tốc độ nhanh, đòi hỏi kỹ thuật tinh tế và phối hợp đồng đội hoàn hảo. Từ Olympic đến các giải đấu học sinh, bóng chuyền luôn là lựa chọn yêu thích của hàng triệu người.
Tuy nhiên, để thực sự “sống” được trong môn thể thao này, việc nắm vững luật bóng chuyền cơ bản là điều bắt buộc. ABC8 đã chứng kiến không ít trường hợp đội có kỹ thuật tốt nhưng lại thua vì phạm lỗi liên tục – từ việc chạm lưới, đứng sai vị trí, đến không hiểu luật xoay vòng. Những lỗi này hoàn toàn có thể tránh được nếu bạn hiểu rõ quy định.
Luật bóng chuyền cơ bản được Liên đoàn Bóng chuyền Thế giới (FIVB) ban hành và cập nhật định kỳ, đảm bảo tính công bằng và thống nhất toàn cầu. Dù bạn chơi ở Việt Nam hay bất kỳ đâu trên thế giới, luật chơi đều giống nhau. Điều này có nghĩa là một khi đã “thuộc lòng”, bạn có thể tự tin thi đấu ở mọi nơi mà không lo bị “lạc lối”.
Sân bóng chuyền và trang thiết bị chuẩn
Kích thước sân thi đấu
Theo luật bóng chuyền cơ bản, sân thi đấu phải đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt:
Kích thước sân chính:
- Chiều dài: 18 mét
- Chiều rộng: 9 mét
- Diện tích: 162 m² (hình chữ nhật)
- Vạch kẻ: Rộng 5cm, màu trắng hoặc sáng màu
Các khu vực quan trọng:
- Vạch giữa sân: Chia sân thành 2 phần bằng nhau (mỗi phần 9m x 9m)
- Vạch tấn công (attack line): Cách lưới 3 mét, chia sân thành khu vực tấn công và khu vực phòng thủ
- Khu vực phát bóng: Rộng 9m, nằm sau vạch cuối sân
- Khu vực tự do: Ít nhất 3m xung quanh sân (trong thi đấu chuyên nghiệp là 5m)
Chiều cao trần:
- Tối thiểu 7m (thi đấu quốc tế: 12.5m)
- Đảm bảo không có vật cản trong không gian chơi
Một chi tiết thú vị trong luật bóng chuyền cơ bản là nếu bóng chạm trần trong khu vực thi đấu, điểm sẽ thuộc về đội đối phương. Vì vậy, các nhà thi đấu chuyên nghiệp luôn có trần rất cao!
Lưới và ăng-ten
Thông số lưới:
- Chiều cao lưới nam: 2.43 mét
- Chiều cao lưới nữ: 2.24 mét
- Chiều cao lưới trẻ em: 2.00-2.24 mét (tùy độ tuổi)
- Chiều rộng lưới: 1 mét
- Chiều dài lưới: 9.5-10 mét
Ăng-ten (antenna):
- Là 2 thanh dài 1.8m, gắn ở hai đầu lưới
- Màu đỏ-trắng xen kẽ
- Đánh dấu ranh giới không gian qua lưới hợp lệ
- Bóng chạm ăng-ten = bóng ra ngoài
Theo luật bóng chuyền cơ bản, bóng phải qua lưới trong khoảng không gian giữa 2 ăng-ten mới được tính là hợp lệ. Đây là chi tiết quan trọng mà nhiều người mới chơi thường bỏ qua!
Quả bóng chuyền
Đặc điểm quả bóng:
- Chu vi: 65-67 cm
- Trọng lượng: 260-280 gram
- Áp suất: 0.30-0.325 kg/cm²
- Màu sắc: Thường là trắng, vàng, hoặc nhiều màu phối hợp
- Chất liệu: Da tổng hợp hoặc da thật
Yêu cầu:
- Bề mặt phải mềm, không trơn trượt
- Độ nảy phải đồng đều
- Phải được kiểm tra trước mỗi trận đấu
ABC8 khuyên bạn nên chọn bóng Mikasa hoặc Molten – hai thương hiệu được FIVB công nhận cho các giải đấu chính thức. Chất lượng bóng ảnh hưởng rất lớn đến trải nghiệm chơi đấy!
Đội hình và vị trí cầu thủ
Số lượng cầu thủ
Theo luật bóng chuyền cơ bản, mỗi đội có:
Trên sân:
- 6 cầu thủ thi đấu chính
- Tối thiểu 6 cầu thủ để bắt đầu trận (nếu dưới 6, đội bị thua)
Ngoài sân:
- Tối đa 6 cầu thủ dự bị
- 1 Libero (cầu thủ phòng thủ chuyên biệt, mặc áo khác màu)
- 1 Libero dự bị (trong một số giải đấu)
Đội ngũ hỗ trợ:
- 1 Huấn luyện viên trưởng
- Tối đa 2 Trợ lý huấn luyện viên
- 1 Bác sĩ/Nhân viên y tế
Vị trí và luật xoay vòng
Đây là phần cực kỳ quan trọng trong luật bóng chuyền cơ bản mà nhiều người mới chơi thường nhầm lẫn:
6 vị trí trên sân:
- Vị trí 1: Sau phải (phát bóng)
- Vị trí 2: Trước phải
- Vị trí 3: Trước giữa
- Vị trí 4: Trước trái
- Vị trí 5: Sau trái
- Vị trí 6: Sau giữa
Luật xoay vòng (rotation):
- Khi đội của bạn giành quyền phát bóng từ đối thủ, tất cả cầu thủ phải xoay vòng theo chiều kim đồng hồ 1 vị trí
- Vị trí 2 → Vị trí 1 (người này sẽ phát bóng)
- Vị trí 3 → Vị trí 2, Vị trí 4 → Vị trí 3… cứ như vậy
Lưu ý quan trọng:
- Chỉ xoay vòng khi giành quyền phát từ đối thủ
- Nếu đội bạn đang giữ quyền phát và ghi điểm liên tục, KHÔNG xoay vòng
- Xoay sai vị trí = phạm lỗi, đối thủ được điểm
ABC8 thấy đây là lỗi phổ biến nhất ở người mới chơi. Hãy luôn nhớ: Giành quyền phát = Xoay vòng!
Libero – Cầu thủ đặc biệt
Luật bóng chuyền cơ bản có quy định riêng về Libero:
Đặc điểm Libero:
- Mặc áo khác màu với đồng đội
- Chỉ chơi ở hàng sau (vị trí 1, 5, 6)
- Không được đập bóng, chặn bóng, hoặc phát bóng nhảy
Quyền lợi:
- Được thay người không giới hạn (không cần báo trọng tài)
- Chỉ được thay với cầu thủ hàng sau
- Giúp tăng cường khả năng phòng thủ của đội
Hạn chế:
- Không được chuyền bóng cao (toss) ở khu vực tấn công để đồng đội đập
- Nếu Libero chuyền bóng cao ở khu vực tấn công, đồng đội chỉ được đập khi bóng thấp hơn lưới
Cách ghi điểm và cấu trúc trận đấu
Hệ thống điểm Rally Point
Từ năm 1999, luật bóng chuyền cơ bản áp dụng hệ thống “Rally Point” – mỗi bóng đều có điểm:
Nguyên tắc ghi điểm:
- Mỗi bóng kết thúc = 1 điểm cho một trong hai đội
- Không cần giữ quyền phát mới ghi điểm (khác với luật cũ)
- Đội nào thắng bóng, đội đó được điểm
Điều kiện thắng set:
- Đội đầu tiên đạt 25 điểm và hơn đối thủ ít nhất 2 điểm sẽ thắng set
- Nếu tỷ số 24-24, phải chơi tiếp đến khi có đội hơn 2 điểm (26-24, 27-25, 28-26…)
- Không có giới hạn điểm tối đa
Set quyết định (set 5):
- Chỉ chơi đến 15 điểm (thay vì 25)
- Vẫn phải hơn đối thủ ít nhất 2 điểm
- Đổi sân khi một đội đạt 8 điểm
Cấu trúc trận đấu
Theo luật bóng chuyền cơ bản, một trận đấu có:
Số set thi đấu:
- Thi đấu chính thức: 5 set (ai thắng 3 set trước thắng trận)
- Giải phong trào: Có thể 3 set (ai thắng 2 set trước)
Thời gian:
- Không giới hạn thời gian (chơi đến khi phân thắng bại)
- Trung bình một trận kéo dài 60-90 phút
- Mỗi đội được 2 lần time-out mỗi set (mỗi lần 30 giây)
Nghỉ giữa các set:
- 3 phút nghỉ giữa các set
- Các đội đổi sân sau mỗi set
- Ở set 5, đổi sân khi một đội đạt 8 điểm
Các tình huống ghi điểm:
- Bóng chạm sàn trong sân đối thủ
- Đối thủ đánh bóng ra ngoài
- Đối thủ phạm lỗi (chạm lưới, đánh quá 3 lần, vị trí sai…)
- Đối thủ không thể trả bóng hợp lệ
Luật chạm bóng và số lần chạm
Quy định 3 lần chạm
Đây là quy tắc cốt lõi trong luật bóng chuyền cơ bản:
Nguyên tắc:
- Mỗi đội được chạm bóng tối đa 3 lần trước khi đưa bóng qua lưới
- Chặn bóng (block) KHÔNG tính vào 3 lần chạm
- Một cầu thủ không được chạm bóng 2 lần liên tiếp (trừ trường hợp chặn bóng)
Ví dụ:
- Cầu thủ A chuyền → Cầu thủ B chuyền → Cầu thủ C đập → Hợp lệ (3 lần)
- Cầu thủ A chặn → Cầu thủ B chuyền → Cầu thủ C chuyền → Cầu thủ D đập → Hợp lệ (chặn không tính)
- Cầu thủ A chạm → Cầu thủ A chạm lại ngay → Phạm lỗi (trừ khi lần 1 là chặn bóng)
Các kiểu chạm bóng hợp lệ
Luật bóng chuyền cơ bản quy định các cách chạm bóng được phép:
Hợp lệ:
- Chuyền bằng 2 tay (set)
- Đỡ bằng 2 tay (dig)
- Đập bóng (spike)
- Chặn bóng (block)
- Chạm bóng bằng bất kỳ phần nào của cơ thể (từ đầu đến chân)
Không hợp lệ:
- Bóng dính (carry/lift): Giữ bóng quá lâu, không đánh nhanh
- Đánh đôi (double contact): Hai tay chạm bóng không đồng thời khi chuyền
- Đánh 4 lần: Đội chạm bóng quá 3 lần
- Đánh 2 lần liên tiếp: Cùng một người chạm bóng 2 lần (trừ chặn bóng)
Trường hợp đặc biệt:
- Nếu 2 cầu thủ cùng đội chạm bóng đồng thời = tính 2 lần chạm
- Nếu bóng chạm nhiều phần cơ thể của cùng 1 người trong cùng 1 động tác = tính 1 lần chạm
- Chặn bóng có thể có nhiều người cùng chạm = vẫn chỉ tính là chặn bóng, không tính vào 3 lần
ABC8 lưu ý: Phần này là “tử huyệt” của nhiều người mới chơi. Hãy tập luyện kỹ thuật chuyền bóng sạch để tránh bị trọng tài thổi còi!
Luật phát bóng và nhận bóng
Quy định phát bóng
Luật bóng chuyền cơ bản về phát bóng khá đơn giản nhưng có nhiều chi tiết:
Vị trí phát bóng:
- Đứng trong khu vực phát bóng (sau vạch cuối sân, rộng 9m)
- Không được dẫm lên hoặc vượt qua vạch cuối trước khi chạm bóng
- Sau khi đánh bóng, có thể tiến vào sân
Cách phát bóng:
- Có thể phát bằng tay, đấm, hoặc bất kỳ phần nào của cánh tay
- Có thể phát bóng nhảy (jump serve) hoặc đứng yên
- Phải phát trong vòng 8 giây sau khi trọng tài thổi còi
Quy định:
- Bóng phải qua lưới (giữa 2 ăng-ten) và vào sân đối thủ
- Bóng có thể chạm lưới khi phát – vẫn hợp lệ (luật mới từ 1999)
- Nếu bóng ra ngoài hoặc không qua lưới, đối thủ được điểm
Lỗi phát bóng:
- Phát quá 8 giây
- Dẫm vạch cuối trước khi chạm bóng
- Phát bóng không qua lưới hoặc ra ngoài
- Phát sai thứ tự (không đúng người ở vị trí 1)
Đội hình nhận bóng
Theo luật bóng chuyền cơ bản, khi nhận bóng:
Quy định vị trí:
- 6 cầu thủ phải đứng đúng thứ tự xoay vòng
- Cầu thủ hàng trước phải đứng gần lưới hơn cầu thủ hàng sau cùng cột
- Cầu thủ bên phải phải đứng bên phải cầu thủ giữa, cầu thủ trái đứng bên trái cầu thủ giữa
Lưu ý:
- Chỉ cần đúng vị trí tương đối khi bóng được phát
- Sau khi bóng được phát, cầu thủ có thể di chuyển tự do
- Vi phạm vị trí = phạm lỗi, đối thủ được điểm
Luật chặn bóng và tấn công
Chặn bóng (Block)
Luật bóng chuyền cơ bản về chặn bóng:
Định nghĩa:
- Hành động ngăn bóng của đối thủ bằng cách đưa tay lên cao gần lưới
- Chỉ cầu thủ hàng trước (vị trí 2, 3, 4) được phép chặn bóng
- Cầu thủ hàng sau KHÔNG được chặn bóng
Đặc điểm:
- Chặn bóng không tính vào 3 lần chạm của đội
- Có thể chặn bóng nhiều lần liên tiếp (cùng người hoặc nhiều người)
- Sau khi chặn, cầu thủ chặn có thể chạm bóng lần nữa ngay lập tức
Chặn bóng hợp lệ:
- Tay vượt qua lưới nhưng không chạm bóng ở phía sân đối thủ (trước khi họ đánh)
- Chặn bóng trong không gian của mình
- Sau khi đối thủ đã đánh bóng, tay có thể vượt qua lưới để chặn
Chặn bóng phạm lỗi:
- Chặn bóng phát của đối thủ
- Cầu thủ hàng sau nhảy lên chặn bóng
- Chạm lưới khi chặn bóng
- Chặn bóng vượt qua lưới trước khi đối thủ đánh (trừ khi họ đã hoàn thành 3 lần chạm)
Tấn công và đập bóng
Quy định tấn công:
Cầu thủ hàng trước:
- Được đập bóng ở bất kỳ vị trí nào
- Không bị hạn chế độ cao của bóng
Cầu thủ hàng sau:
- Được đập bóng nếu nhảy từ sau vạch tấn công (3m)
- Nếu nhảy từ trước vạch tấn công, chỉ được đập khi bóng thấp hơn lưới
- Vi phạm = phạm lỗi, đối thủ được điểm
Libero:
- Không được đập bóng trong mọi trường hợp
- Không được chuyền bóng cao ở khu vực tấn công để đồng đội đập
ABC8 nhấn mạnh: Đây là lỗi cực kỳ phổ biến ở các giải phong trào. Cầu thủ hàng sau nhớ phải nhảy từ sau vạch 3m nhé!
Các lỗi phổ biến và cách tránh
Lỗi chạm lưới
Theo luật bóng chuyền cơ bản, chạm lưới là lỗi nghiêm trọng:
Quy định:
- Không được chạm lưới bằng bất kỳ phần nào của cơ thể khi bóng đang chơi
- Chạm lưới = phạm lỗi, đối thủ được điểm
Ngoại lệ:
- Chạm lưới khi bóng đã chết (điểm đã kết thúc) – không phạm lỗi
- Tóc chạm lưới – không phạm lỗi
- Bóng đẩy lưới vào người – không phạm lỗi (nếu bạn không chủ động chạm)
Cách tránh:
- Giữ khoảng cách an toàn với lưới
- Kiểm soát cơ thể sau khi nhảy đập/chặn
- Tập luyện kỹ thuật đúng để không mất thăng bằng
Lỗi vượt qua lưới
Quy định:
- Không được vượt tay/chân qua lưới và chạm bóng ở không gian đối thủ trước khi họ đánh
- Không được vượt chân qua dưới lưới và cản trở đối thủ
Hợp lệ:
- Tay vượt qua lưới để chặn bóng sau khi đối thủ đã đánh
- Chân vượt qua dưới lưới nhưng không cản trở đối thủ
Lỗi vị trí và xoay vòng
Lỗi thường gặp:
- Không xoay vòng khi giành quyền phát
- Xoay vòng khi đang giữ quyền phát (sai!)
- Đứng sai vị trí tương đối khi nhận bóng
Cách khắc phục:
- Luôn nhớ: Giành quyền phát = Xoay vòng
- Kiểm tra vị trí trước mỗi lần đối thủ phát bóng
- Chỉ định một người làm “thủ lĩnh” để nhắc nhở xoay vòng
Lỗi bóng ra ngoài
Quy định:
- Bóng ra ngoài vạch biên = mất điểm
- Bóng chạm ăng-ten = ra ngoài
- Bóng qua lưới ngoài khoảng giữa 2 ăng-ten = ra ngoài
Lưu ý:
- Nếu bóng chạm đối thủ trước khi ra ngoài, đội đối thủ mất điểm
- Trọng tài sẽ dựa vào hướng bóng quay để xác định ai chạm cuối cùng
Vai trò trọng tài và quyết định
Đội ngũ trọng tài
Theo luật bóng chuyền cơ bản, một trận đấu có:
Trọng tài chính (First Referee):
- Đứng trên ghế trọng tài, cao hơn lưới
- Có quyền quyết định cao nhất
- Thổi còi bắt đầu/kết thúc mỗi bóng
- Quyết định các tình huống tranh cãi
Trọng tài phụ (Second Referee):
- Đứng đối diện trọng tài chính, bên ngoài sân
- Hỗ trợ quan sát chạm lưới, vị trí, thay người
- Kiểm tra Libero
Trọng tài biên (Line Judges):
- 2-4 người đứng ở các góc sân
- Quan sát bóng ra vào
- Dùng cờ hiệu để báo
Ghi điểm viên (Scorer):
- Ghi nhận điểm số, thay người, time-out
- Kiểm tra đội hình và xoay vòng
Quyết định và khiếu nại
Quyền của trọng tài:
- Quyết định cuối cùng về mọi tình huống
- Có thể rút thẻ vàng/đỏ nếu cầu thủ có hành vi xấu
- Có thể hủy bỏ trận đấu trong trường hợp nghiêm trọng
Quyền của đội:
- Chỉ đội trưởng được phép nói chuyện với trọng tài
- Có thể yêu cầu giải thích quyết định (không được tranh cãi)
- Trong một số giải đấu, có thể yêu cầu xem lại video (challenge)
Kết luận
Vậy là ABC8 đã cùng bạn đi hết hành trình khám phá luật bóng chuyền cơ bản từ A đến Z! Từ kích thước sân 18m x 9m, hệ thống ghi điểm Rally Point 25 điểm mỗi set, luật xoay vòng theo chiều kim đồng hồ, quy định 3 lần chạm, đến những tình huống phức tạp như chặn bóng, tấn công từ hàng sau, và vai trò đặc biệt của Libero – tất cả đều là nền tảng giúp bạn tự tin bước vào bất kỳ trận đấu nào.
Luật bóng chuyền cơ bản tuy có nhiều quy định nhưng thực ra rất logic và dễ nhớ một khi bạn đã hiểu bản chất. Điểm cốt lõi bạn cần nhớ là: mỗi đội tối đa 3 lần chạm, giành quyền phát thì xoay vòng, không được chạm lưới, và cầu thủ hàng sau phải nhảy từ sau vạch 3m khi đập bóng. Nắm vững những điều này, bạn đã có thể chơi tốt 80% các tình huống rồi!
ABC8 khuyên bạn hãy bắt đầu với các trận đấu phong trào để làm quen với luật bóng chuyền cơ bản, sau đó mới tham gia các giải đấu chính thức hơn. Đừng quên rằng bóng chuyền không chỉ là môn thể thao rèn luyện thể chất mà còn là trò chơi đồng đội tuyệt vời, đòi hỏi sự phối hợp và chiến thuật thông minh. Giờ đây, với kiến thức vững vàng về luật chơi, bạn đã sẵn sàng để “bùng nổ” trên sân bóng chuyền rồi đấy! Chúc bạn có những trận đấu thú vị và ghi được nhiều điểm số ấn tượng!
